ابزار هدایت به بالای صفحه

شطرنج سیاسی عربستان؛ یادداشتی از الجزیره درباره تحولات دیپلماتیک عربستان در رقابت با ایران

ابراهیم المرعشی، استادیار دانشکده تاریخ در دانشگاه کالیفرنیا در الجزیره نوشت: گزارش های اخیر درباره بازگشایی سفارت های عربستان در بغداد و اربیل اگرچه ممکن است یک موضوع دیپلماتیک معوقه و عادی به نظر برسد، اما در واقع نشان دهنده تحولی چشمگیر در سیاست خارجی سعودی ها در قبال عراق است.

روابط دیپلماتیک بین ریاض و بغداد بعد از تهاجم صدام حسین به کویت در سال 1990 رو به وخامت گذاشت. عربستان در دوران پس از سرنگونی رژیم بعث عراق نیز نتوانست گشایشی در این بن بست دیپلماتیک ایجاد کند و تنش ها کماکان ادامه یافت. اخبار اخیر دال بر آن است که ریاض سرانجام با دولت شیعی بغداد کنار آمده و قصد دارد در سطح رسمی و دوجانبه در تحولات عراق نفوذ و حضور داشته باشد.

سقوط دولت صدام حسین در سال 2003 به لحاظ دینامیک قدرت در منطقه، تمام همسایگان عراق را تحت تاثیر قرار داد. اردن و سوریه می بایست با سیل آوارگان عراقی دست و پنجه نرم می کردند. هم سوریه و هم ایران نگران آن بودند که دولت بوش از عراق به عنوان پایگاهی برای بی ثباتی دولت های آنها استفاده کند. ترکیه و عربستان سعودی هم نگران بودند که جمعیت کردها و شیعیان آنها از قدرت گیری کردها و شیعیان عراق الهام و تاثیر بگیرند.

بازگشایی سفارت ها در بغداد بعد از اشغال آمریکا برای بازیگران منطقه ای در خاورمیانه، همواره موضوعی جنجالی و بحث برانگیز بوده است. سیاستمداران جدید در عراق باید کشورهای مختلف عربی را به بازگشایی سفارت های خود در بغداد ترغیب می کردند تا مشروعیت منطقه ای دولت تازه متولد شده عراق را افزایش دهند.

اتحادیه عرب برای بازگشایی دفاتر دیپلماتیک خود در بغداد تردید داشت؛ این تردید در واقع راهی اعتراضی مستقیم به اشغال و کنترل یک پایتخت عربی توسط نیروهای خارجی بود.

بغداد بارها از سوریه خواست تا سفارت خود را بازگشایی کند؛ به این امید که احیای روابط دیپلماتیک با دمشق، به سیاست سوریه برای اعطای پناهندگی به بعثی های سابق و حمایت از شورش هایی که بلافاصله پس از تهاجم آمریکا در سال 2003 آغاز شد، پایان دهد.

برای سعودی ها اما امتناع از بازگشایی سفارت در بغداد کمتر ارتباطی با حضور نیروهای آمریکایی در یک پایتخت عربی داشت. عربستان در واقع می خواست اعتراض خود را به ظهور یک دولت شیعی در بغداد نشان دهد.

بعد از انقلاب سال 1979 در ایران، اعتراضات شیعیان عربستان سعودی نیز آغاز شد. آنها از دولت سعودی خواستار حقوق بیشتری بودند. هراس اصلی ریاض این بود که ظهور یک دولت شیعی در عراق به افزایش اعتراضات مشابه با آنچه در سال 2003 رخ داد، بیانجامد. نگرانی عربستان از احیای ناآرامی ها بین جمعیت شیعیان ساکن استان نفت خیز "الشرقیه" هنوز هم یکی از نگرانی های داخلی این کشور به شمار می رود. با این حال جنگ عراق در سال 2003 همچنین نشان دهنده نوعی عقب نشینی سیاست خارجی در سطح منطقه ای نیز بود.

نفوذ ایران

عراق تحت حکومت صدام حسین، حتی در دوران تضعیف این کشور پس از سال 1991، هنوز یک نیروی حائل در برابر ایرانی به شمار می آمد که از سال 1979 به این سو، برای هژمونی منطقه ای در خاورمیانه و گسترش دنیای اسلام با ریاض رقابت داشت. بعد از سال 2003، شاهد افزایش نفوذ ایران در عراق بود. ایران از نخستین دولت شیعی بغداد حمایت می کرد و همچنین بر حوثی های یمن نفوذ داشت.

عربستان نه تنها نفوذ ایران را در هر دو سوی مرزهای خود مشاهده می کرد، بلکه از منظر ریاض اعتراضات بهار عربی در بحرین نیز پروژه ای تحت حمایت ایران بود. در نهایت، ایران نه تنها خود را به یک قدمی پیگیری رسمی برنامه اتمی رساند، بلکه دست کم در سطحی غیررسمی به نوعی همکاری با آمریکا در مسایل مربوط به منطقه دست یافت.

عربستان سعودی از اعتراضات و شورش های سوریه علیه رژیم بشار اسد حمایت کرد و در مقابل، ایران نیز تلاش کرد با کمک به سرپا ماندن رژیم دمشق، برنامه های ریاض را خنثی کند.

ریچارد هاس، رییس شورای روابط خارجی کنگره آمریکا وضعیت منطقه ای در خاورمیانه را "جنگ 30 ساله خاورمیانه" یا "جنگ سرد فرقه ای بین ایران و عربستان سعودی" توصیف کرده است.

اگر بخواهیم یکی از این دو توصیف و تشبیه را به کار بگیریم، باید بگوییم ایران قطعا در حال پیروزی در این جنگ است. از این منظر، خبر بازگشایی سفارت های عربستان در بغداد و اربیل، نشان دهنده ارزیابی های مجدد سیاست خارجی ریاض است. این خبرها تصادفا با خبر بستری شدن ملک عبدالله و نگرانی های رژیم ریاض برای رهبری آینده همزمان شده است.

دیپلماسی خاموش

تصمیم به بازگشایی سفارت های عربستان در عراق، البته منعکس کننده دوره ای پایدار از دیپلماسی خاموش و بی سر و صدای ریاض است که پیش از وخامت شرایط جسمانی ملک عبدالله نیز جریان داشت. نخستین نشانه ها از آغاز همکاری بین ایران و عربستان درباره آینده عراق، بعد از تهاجم داعش به موصل در تابستان 2014 نمایان شد. هم تهران و هم ریاض، با جانشینی حیدر العبادی با نوری مالکی نخست وزیر قبلی عراق موافق بودند. این توافق نشان دهنده چرخش موضع عربستان بود.

وقتی رییس جمهور عراق در نوامبر 2014 به ریاض سفر و با پادشاه عربستان ملاقات کرد، گشایش جدیدی در روابط عراق و عربستان حاصل شد. طرفین در این دیدار برای مقابله با داعش به یک توافق دست یافتند. خود این توافق نیز یک تحول بزرگ به شمار می رود، به ویژه آنکه شمار زیادی از عراقی ها، هم در بدنه جامعه و هم در پیکره دولت، ظهور داعش در عراق را در وهله نخست ناشی از حمایت های مالی و ایدئولوژیکی عربستان از این گروه تروریستی می دانستند.

به نظر می رسد عراق، ایران و عربستان سعودی به این نتیجه رسیده اند که وقتی موضوع مقابله با داعش به میان می آید، هر سه طرف نیاز به یک توافق و مصالحه موقت دارند.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: